Crkva svetog Gavrila u Novom Miloševu (Beodri)

Rimokatolička crkva svete Marije Magdalene u Novom Miloševu (Beodri) izgrađena je početkom četrdesetih godina XIX veka, u vreme masovnih kolonizacija Banata..

Malo drugačiji pogled na crkvu Marije Magdalene

Rimokatolička crkva svete Magdalene u Novom Miloševu (Beodri)

U svet beodranskih dvoraca i zgrada vlastelinstva uklapa se i župna (parohijalna) crkva. Ona se nalazi nedaleko od dvorca Lajoša Karačonjija. Porodica Karačonji je u Beodri 1796. godine osnovala kapelansku službu, koja je 1832. prerasla u župu (parohiju). Ktitori Laslo i Lajoš Karačonji su 1838–41. godine sagradili župnu (parohijsku) crkvu, koja i danas postoji i koja je jedna od najvećih u okolini. (Pored crkve izgrađen je i sveštenički dom, ali on nije sačuvan u izvornom obliku) Kasnije su obojica sahranjena u porodičnoj grobnici, u kripti crkve.

Crkva je impozantnih razmera, i za razliku od ostalih crkava u okolini, ima dva tornja. Pojedine crte crkve ukazuju na to da se njenog projektovanja prihvatio arhitekta koji je delovao i drugde u Banatu.

Pažnju zaslužuje i unutrašnjost crkve. Njen glavni brod se sastoji od reda čeških kapa koje prekrivaju i oltar. Svod u obliku češke kape (bačvasti svod) tradicionalno je bio omiljena forma za pokrivanje prostora u baroknoj arhitekturi. Međutim, u doba poznog klasicizma crkve slične veličine su građene sa poluobličastim ili kupolastim svodom. Dakle, crkvu je projektovao arhitekta koji je rado primenjivao način zasvođavanja koji je u vreme gradnje crkve već smatran zastarelim, ali u čijoj je primeni izgleda bio veoma iskusan. S ovim u vezi valja se prisetiti nekoliko prizemnih dvorana u dvorcu Lasla Karačonjija, koje su takođe zasvođene češkom kapom velikog razmera. Pomenute činjenice možda potvrđuju pretpostavku o nekom lokalnom projektantu. Istovremeno, u vezi sa enterijerom crkve u Beodri važno je istaći prisustvo pojedinih klasicističkih elemenata, kao što su slobodno stojeći jonski stubovi koji nose lukove svoda ili kasetirana polusferična kupola oltara, koje je nepoznati projektant uspešno ukomponovao u konzervativniji sistem uređenja prostora.

Katolička crkva Svete Magdalene podignuta je 1838–1841. godine. Ktitori su bili Laslo i Lajoš Karačonji, beodranski vlastelini. Kasnije su obojica sahranjena u porodičnoj grobnici, u kripti crkve. Crkva je jedna od najvećih u okolini.

Crkva je impozantnih razmera, i za razliku od ostalih crkava u okolini, ima dva tornja. Pojedine crte crkve ukazuju na to, da se njenog projektovanja prihvatio arhitekta, koji je delovao i drugde u Banatu.

Pažnju zaslužuje i unutrašnjost crkve. Njen glavni brod se sastoji od reda čeških kapa koje prekrivaju i oltar. Svod u obliku češke kape (bačvasti svod) tradicionalno je bio omiljena forma za pokrivanje prostora u baroknoj arhitekturi. Međutim, u doba poznog klasicizma crkve slične veličine su građene sa poluobličastim ili kupolastim svodom. Dakle, crkvu je projektovao arhitekta koji je rado primenjivao način zasvođavanja koji je u vreme gradnje crkve već smatran zastarelim, ali u čijoj je primeni izgleda bio veoma iskusan. S ovim u vezi valja se prisetiti nekoliko prizemnih dvorana u dvorcu Lasla Karačonjija, koje su takođe zasvođene češkom kapom velikog razmera. Pomenute činjenice možda potvrđuju pretpostavku o nekom lokalnom projektantu. Istovremeno, u vezi sa enterijerom crkve u Beodri važno je istaći prisustvo pojedinih klasicističkih elemenata, kao što su slobodno stojeći jonski stubovi koji nose lukove svoda ili kasetirana polusferična kupola oltara, koje je nepoznati projektant uspešno ukomponovao u konzervativniji sistem uređenja prostora.[1] .

Novo Miloševo urbanistički je potpuno organizovano mesto. Prostire se pravcem sever - jug, kraj puta za Kikindu. Selo je dugo oko 5km. Lako je uočljiv neproporcionalan odnos dužine i širine, koji objašnjava istorija Novog Miloševa. Naime, Novo Miloševo istovremeno je i staro i novo mesto. Za razvoj mesta značajan je XVIII vek, kada su oformljena, u ovim ili sličnom obliku, dva naselja: Beodra i Karlovo (kasnije: Dragutinovo). Beodra se nalazi u južnom delu mesta, prema Novom Bečeju, a Dragutinovo je na severu, prema Kikindi i Bočaru. Posle Drugog svetskog rata sela su administrativno spojena u jedno mesto: Novo Miloševo.

Beodra

Na osnovu izveštaja revizora Johana Jakoba Erlera iz 1773. u Beodri živelo je pretežno srpsko stanovništvo. Zabeležio je i da su u Beodri postojale pošta i kambijatura (stanica za zamenu poštanskih konja). U to vreme Beodra je bila samo komorsko naselje i nije bila uključena u Banatsku vojnu granicu. Značajnija kolonizacija Mađara dogodila se 1796. godine, kada su naseljeni na posed vlastelina Bogdana Karačonjija (Karátsony). Poštujući pravila kolonizacije o urbanističkom i socijalnom uređenju naselja, jedan od prvih objekata u Beodri bila je katolička kapela, izgrađena 1796. godine.

Crkva Marije Magdalene u Beodri, završena 1842. godine

Dolazak u Beodru, iz pravca Novog Bečeja, nagoveštavaju tornjevi crkve Marije Magdalene. Crkva Marije Magdalene građena je u periodu 1838-1842. Izgradnju, kao svoju zadužbinu, finansirali su vlastelini Lajoš i Laslo Karačonji. Zato je crkva dobila dva tornja - za svakog brata po jedan.

Dok idem od crkve Marije Magdalene ka centru, prisustvujem javnom času istorije o Beodri i Karlovu. Teško mi je da kažem da je Novo Miloševo selo. Ne samo zbog veličine mesta, već pre svega zbog istorije, na koju moram da se vratim. Istorija Beodre i Karlova (Dragutinova) sasvim je dobra osnova za više filmskih scenarija, različitih žanrova. Ne bih išao suviše u prošlost, dovoljno je da se pođe od XIX veka i porodice Karačonji. Izgradili su pomenutu crkvu i dva dvorca. Jedan je doživeo današnje dana, od drugog je samo malo materijalnih ostataka i nekoliko fotografija. Gradeći svoja imanja i bogatstvo, razvijali su i modernizovali i samo mesto. I u to vreme teško je moglo da se kaže da je Beodra samo jedno od banatskih sela.

Beodra, Dvorac Karačonji

Svakako,

Na putu od Beodra ka Karlovo, nalazi se stara zgrada Žitnog mlina.

Nedaleko je srpska pravoslavna crkva u Beodri. Nije velika, ali deluje vrlo skladno i elegantno, s tornjem i obaveznim crkvenim satom. Nažalost, sat je stao nekog dana oko osam sati. Mogli bi u Beodru da navrate majstori-sajdžije, koji su popravili sat na crkvi u Kumanu.

- - -

HRAM SVETOG ARHIĐAKONA STEFANA
Prvi hram izgrađen na ovim prostorima bio je beodranski pravoslavni hram. Pri vizaticiji Temišvarske eparhije 1758. godine, ostao je zapis: „Hram Svetog Arhiđakona Stefana, od ciglje presne pobeljena, ima 8. staklenih prozora, patosana cigljom, svod od dasaka, dvoja vrata tišljerska, i na njima brave njemačke, pokrivene šindrom rastovom, porta ograđena koljem, ima jedno zvono…“ Ako se zna da je: „Crkva u Velikoj Kikindi u to vreme od pletara, bez svoda i trskom pokrivena…“, beodranski hram je u ono vreme baš luksuzno izgledao. Za razliku od sakralnih objekata, koji su nastali u centru naselja, beodrani svoj hram podižu na kraju sela. Lesna terasa, na kojoj se razvijalo selo je izduženog oblika, blago nagnuto prema zapadu i reci Tisi. U vreme nastanka hrama izabran je lep položaj, jer je on bio na uzvišenju, a ispred njega je „pucao“ pogled u nepregledna prostranstva. Oko hrama se nalazilo groblje sa kosturnicama od cigala i kamenim spomenicima. Selo je raslo u blagom luku severoistočno od hrama, verovatno bez neke značajnije planske regulacije. Opcija za preseljenje hrama, materijalno podpomognuta od strane spahije, pobeđuje, i od 1872. do 1874. godine niče novi, današnji hram. Poučeni iskustvom susednog Karlova, koje je svoju velelepnu Crkvu gradilo dugi niz godina, Beodrani zidaju manji objekat, srazmeran materijalnim mogućnostima tadašnjih žitelja. Na mestu starog hrama izgrađen je mali oltar-kapela sa metalnim krstom, i ostale su bile kosturnice Kovačevih, Mulićevih i Grujinih. Na kasnije podignutom spahijskom zidu bila su ostavljena vrata kroz koja je unošena litija o praznicima, kada je masa naroda išla na hodočašće. Iz starog hrama se u novi prenosi raskošni barokni ikonostas, koga je 1778. godine oslikao Teodor Popović, slikar iz Velikog Bečkereka. Ikonostas je za novi, znatno veći hram malo „raširen“, što mu ipak nije umanjilo umetničku vrednost. Sve do 1904. godine hram nije bio oslikan „a tada sve viđenije porodice (Kovačevi, Grujini, Maćošovi, Rauški, Popovi…) plaćaju oslikavanje fresaka na zidovima i svodovima, s tim da je ispod svake slike upisano ime darodavca. Te godine hram dobija i pod i terasu (koji su od svog miraza isplatile Gena Kovačev i Marica Rauški), a postavljaju se i stolovi“, čija se prodaja vršila na licitaciji.

- - -

 

Srpska pravoslavna crkva u Beodri

 

- - -

Crkva svetog Arhangela Gavrila u Dragutinovu
Veliki značaj
Mesto je naseljeno 1752. godine pod nazivom Karlovo, po austrijskom caru Karlu VI. Posle Prvog Svetskog rata dobilo je naziv Dragutinovo, a posle Drugog, Banatsko, odnosno Novo Miloševo.
Sadašnja crkva podignuta je 1842. godine, što je zabeleženo u malternom natpisu nad ulaznim portalom. Zapadno pročelje crkve rešeno je u neoklasičnom stilu sa plitkim pilastrima nad kojima je krovni venac i timpanonsko trougaono polje. Visoki zvonik nije skladno uklopljen u donji deo pročelja. Za razliku od plošno izvedene zapadne, bočne fasade su rešene sa dubokim polukružnim nišama u kojima su smešteni prozori.
Rezbarija ikonostasa je uzdržan klasicistički bidermajerski rad nepoznatog majstora. Nikola Aleksić je 1855. godine slikao ikone, tronove i pevnice, Hristov grob, kao i zidne slike na svodu nad soleom. Kao učenik Arse Teodorovića, on je jedan od najplodnijih slikara prve polovine XIX veka, koji je tokom karijere duge četiri decenije, prešao put od klasicizma i bidermajera do nagoveštaja romantizma. Atmosfera na njegovim slikama hladnog kolorita, približava ga sentimentalnosti nazarenskog slikarstva. Ostale zidne slike izveo je Josif Gojgner.

- - -

 

Kada se prođe centar mesta, s velikim parkom i osnovnom školom, ulazi se u Karlovo. Karlovom dominira crkva svetog Arhangela. Izuzetno velika crkva, na kojoj se ovih dana izvode radovi na sređivanju fasade. Završena je 1842. godine.

Dragutinovo, Crkva svetog Arhangela

Unutrašnjost crkve prati veličinu samog hrama i pokazuje značaj mesta u vreme izgradnje, kao i prefinjen ukus i kulturu tadašnjih stanovnika Karlova. Ističu se veliki ikonostas s vrednim ikonama i svodovi oslikani freskama u renesansnom maniru.

Ikonostas u crkva svetog Arhangela

Pažnju privlači, a verovatno je i značajna, ikona „Plavog anđela“. Lepota ovog dela se oseća, zrači optimizmom, prija koloritom.

Ikona Plavog anđela u crkvi svetog Arhangela

Deo poznatih ljudi, koji se vezuju za Karlovo, već sam pomenuo. Dodaću još jedno ime: Teodor Pavlović. Teodor Pavlović osnovao je „Serbski narodni list“, koji je kasnije promenio naziv u „Serbske narodne novine“. Baveći se novinarskim poslovima, bio je urednik i sekretar „Letopisa Matice srpske“.

Bista Teodora Pavlovića u porti crkve svetog Arhangela

U

Karlovo pre 200 godina, a vreme sadašnje

Događaji iz XIX veka u Karlovu mogli bi da budu deo današnih novinskih hronika.

Početkom XIX veka meštani Karlova redovno su plaćali crkveni porez, a Pantelija Urošev primio je 20. aprila 1804. godine naknadu za vojnu službu u iznosu od 250 forinti.

Sredina XIX veka bila je ustanička godina u Mađarskoj, pa i u Banatu. Vođena je istraga o sudbini Srba, stanovnika Karlova, koji su nestali 6. avgusta 1849. godine, kada su vojne jedinice mađarskih ustanika prilikom povlačenja prošle kroz Karlovu. Priloženi su lični opisi nestalih Srba iz Karlove. Tako 1851. godine Anton Kovačić, komesar za Gornju Bačku, izveštava da se sedmorici stanovnika Karlova: Vasi Mirkovu, Đeni Mirkovu, Vasi Vujiću, Živi Milinkovu, Ferku Vujiću i Savi Bestinu, koje su 6. avgusta 1850. godine napali mađarski ustanici (insurgenti), izgubio svaki trag.

Zabeleženo je i da je Magistrat Kikinde 1851. godine pristrasno i samovoljno odredio granicu između Velike Kikinde i Karlovo, a na štetu Karlova.

Kada se završio Prvi svetski rat, nova država Kraljevina Jugoslavija, osim kolonizacija, organizovala je novi školski sistem. Između ostalog, određene su plate i naknade "opštinskim zabaviljama", a Srpska pravoslavno crkvena školska opština finansirala je srpske, narodne veroispovestne osnovne škole.

Zašto posetiti Novo Miloševo

Napisao sam samo deo priče, ili priča, o Novom Miloševu i video sam samo delove Novog Miloševa.

Ulica u Beodri, kuća na uglu

Međutim, ne bez napora, uspeo sam da povežem različite nazive delova Novog Miloševa s geografskim odrednicama i ljudima, koje se za njih vezuju. Na stvarnom mestu događaja odgledao sam nekoliko filmova različitih žanrova. Jedno letnje prepodne suviše je malo za celovitu priču. Vratiću se ponovo, siguran sam! Ukoliko želite svoje priče o Beodri i Karlovu, posetite Novo Miloševo.

 

U Novom Miloševu žive dobri ljudi, dobrodošli ste!

---

Zahvaljujem se:

• prijatelju Andreu Karolju na vožnji, strpljenju, druženju i pričama o Beodri i Karlovu.